76
sen in het laatste kwart van de zeventiende
eeuw, staat centraal op de tentoonstelling.
Nadat de bezwaren tegen het oude vesting
stelsel zijn uitgelegd met de voorstellen van
Hendrik Ruse, wordt uitvoerig ingegaan op
het Nieuw Nederlandse vestingstelsel van
Coehoorn. Bij zijn portret door Caspar Net-
scher is het leven van de naamgever van de
huidige activiteiten op vestingbouwkundig
gebied beknopt behandeld: zijn vesting
bouwkundige en krijgskundige activiteiten,
de gepubliceerde verhandelingen en de ini
tiatieven voor het Corps Ingenieurs in het
staatse leger.
Het is zonder meer verrassend dat er in de
tentoonstelling en bundel uitgebreide en
zorgvuldige aandacht besteed wordt aan de
ontwikkelingen in de achttiende en vooral de
negentiende eeuw. Die komen er nogal eens
bekaaid af. Technische ontwikkelingen in de
wapenproductie dwongen herhaaldelijk tot
totale herzieningen van de verdedigingsstra
tegie. In de negentiende eeuw verloren de
meeste vestingsteden hun strategische bete
kenis en moest de landsverdediging georga
niseerd worden in linies en stellingen. De
jongste linies van bunkers van Nederlandse
en Duitse makelij in onze eeuw besluiten het
chronologische overzicht. Een diaprogram
ma over de ligging en vorm van vestingen
van de zeventiende tot de twintigste eeuw en
een videoshow van enkele nog bestaande
verdedigingswerken ondersteunen het over
zicht.
Op de presentatie van de historische ontwik
keling van de vesting volgt nog een zevental
thematische aspecten. De invloed van de Ne
derlandse vestingbouw over de hele wereld
wordt vooral geïllustreerd met de koloniale
vestigingen en de activiteiten van Nederland
se vestingbouwmeesters in Skandinavië. De
bewapening, munitie, explosieven en projec-
Aan de vesting van Bergen op Zoom herinneren
nog slechts kleine resten. In 1869 werd met de
ontmanteling begonnen. Er werden buiten de
aanzienlijke terreinen die voor militair gebruik
gereserveerd bleven, parken, boulevards en
schilwijken aangelegd en ingericht. De structuur
was aangereikt door de oude situatie.
Foto: KLM Aerocarto
tielen krijgen eveneens afzonderlijk aan
dacht, omdat de verbetering van de wapens
voortdurend dwong tot aanpassing van de
strategie en daarmee van de vestingen, forten
en verdediginglinies. Hoe deze fortificaties
tot stand kwamen wordt getoond in een vitri
ne met gereedschap en andere middelen die
bij het ontwerp en de aanleg gebruikt wer
den. De representatieve functie van de ves
tingarchitectuur, o.a. de stoere en fraai uit
gevoerde stadspoorten, zijn als formeel
machts- en krachtsvertoon eveneens uit de
geschiedenis gelicht. Tenslotte wordt er aan
dacht besteed aan de ontmanteling in de ne
gentiende eeuw en de restauratie en het be
houd van vestingen als (natuur)monument.
Lag het aanvankelijk in de bedoeling om het
jubileum luister bij te zetten met een gebeu
ren - en toen werd ook al gedacht aan een
tentoonstelling met catalogus/gedenkboek -
rond de persoon en de werken van Menno
van Coehoorn, gaandeweg bleek het zinniger
om de vestingbouw zo breed mogelijk te
presenteren. Het in 1941 verschenen Heem
schut-boekje De oude vestingwerken van Ne
derland door W. H. Schukking was een eer
ste beknopte overzicht, dat pas in 1977 met
Verschanste Schoonheid, een verrassende
ontdekkingstocht langs historische verdedi
gingswerken in Nederland door Noortje de
Roy van Zuydewijn nader werd uitgewerkt.
Het waren beide initiatieven van de Stichting
Menno van Coehoorn. De vele studies, arti
kelen en tentoonstellingen die intussen op
verschillende aspecten van de vestingbouw
ingingen of die de hele geschiedenis van één
vesting beschreven, lijken vaak nauwelijks
de interesse te hebben van hen die de histori
sche stedebouw bestuderen, laat staan dat zij
als vanzelfsprekend invloed hebben bij het
uitstippelen van een ruimtelijk beleid. Dank
zij vijftig jaar binnen de Stichting Menno
van Coehoorn verzamelde kennis is het mo
gelijk dat er zo'n. breed overzicht over een
toch niet erg gemakkelijk toegankelijk te ma
ken onderwerp kan worden gegeven. De ten
toonstelling 'Vesting' zal tot 15 augustus in
het Rijksmuseum te bezoeken zijn.- Het jubi
leumboek is uitgegeven door de Walburg
Pers te Zutphen. Op particulier initiatief,
maar met medewerking uit de Menno van
Coehoorn-gelederen zullen in juni twee fac
simile-herdrukken verschijnen en wel die
van de Nieuwe Vestingbouw op een natte of
lage horisont van Menno van Coehoorn, die
oorspronkelijk in 1685 te Leeuwarden is uit
gegeven en van het Gedenkschrift der uitge
voerde daaden van den grooten Menno Ba
ron van Coehoorn door Nicolaas Ypeij, uit
gegeven in Franeker in 1772.
De eerste krijgt een inleiding over Coehoorn
als vestingbouwkundige en krijgskundige en
het andere werkje krijgt een toelichting mee
over het vestingbouwkundig onderwijs aan
de hogeschool van Franeker, van Adriaan
Metius tot Nicolaas Ypeij. Het zullen geza
menlijke uitgaven worden van Buijten
Schipperheijn, Amsterdam, Repro Holland,
Alphen aan den Rijn en T. Wever b.v., Fra
neker worden.
Bij de vele andere jubileumactiviteiten om
de geschiedenis van de vestingbouw bekend
te maken - de PTT gaat zelfs postzegels
uitgeven - is het vooral te hopen dat het zal
resulteren in een brede interesse voor de mi
litaire stedebouw die zo structuurbepalend
voor onze steden is geweest.
