mengsel van kleurende metaaloxiden en realiseren dat ook bouwmaterialen een
glasvormende materialen de emailles die zekere beperkte levensduur hebben,
altijd een transparant effect hebben. Zwaveldioxide, een gas dat ontstaat
Door het branden, dat een vak apart is, wanneer zwavelhoudende verbindingen
hecht de verf zich aan het glas en geeft op worden verwerkt of verbrand, kan in de
die plaatsen een iets andere opbouw aan atmosfeer omgezet worden en uiteinde-
het glas, waardoor nieuwe spanningen lijk zwavelzuur vormen. Sommige glas-
worden toegevoegd. Glas is dus van huis bestanddelen zijn enigszins oplosbaar in
uit niet zo'n stabiel materiaal als we wel 'ater en kunnen zich op het oppervlak
eens geneigd zijn te denken.(4) Naast de van het glas afzetten. Dat materiaal kan
verweringsverschijnselen, die zijn toe te reageren met het zwavelzuur en na ver
schrijven aan de spanningen in het glas loop van tijd lijden tot de vorming van
zelf, dient men ook de gevolgen van een dikke korst. Daarachter wordt weer
luchtverontreiniging in ogenschouw te méér vocht vastgehouden en het proces
nemen. Deze vorm van verontreiniging versnelt zichzelf. De samenstelling van
wordt wel eens wat te snel als oorzaak het glas bepaalt daarbij in welke mate
van verval van glas, steen of andere het watergevoelig is en dus kan worden
bouwmaterialen aangewezen. In feite is aangetast door de producten van de
op het ogenblik de concentratie van gas- luchtverontreiniging. Er zijn natuurlijk
sen die voor dit soort materialen gevaar- veel variaties op het thema denkbaar
lijk zijn, beduidend veel geringer dan in waarbij glassamenstelling, vervaardi-
de achter ons liggende eeuw. (s) gingstechniek, onderhoud en de mate
Ten gevolge van de opkomst van de in- van luchtverontreiniging de snelheid van
dustrie en het gebruik van kolen voor de het verweren bepalen,
verwarming was de concentratie van
zwaveldioxide, die de ware schuldige is,
toen vele malen hoger dan thans. Veel Kapel St. Annahofje, Leiden: Loslaten
schade is toe te schrijven aan de gevolgen van contour en aantasting van het glas.
van onvoldoende onderhoud of bouw
kundig minder gelukkige constructies en foto: G. Dukker, Rijksdienst
vandalisme. Voorts dient 'men zich te Monumentenzorg.
Glasconservering
Conserveren, 'behouden wat er nog is',
begint en eindigt met de aandacht voor
het glas en remt zo mogelijk de voort
gang van het verval. Aandacht in kunst
zinnige zin en in technische zin. Het
eerste wordt misschien wel eens wat te
snel vergeten zodra het technische
onderzoek start! Francis Bacon (1561-
1626) deed in zijn 'Novum Organum' een
beroemd geworden uitspraak: 'Natura
non nisi parendo vincitur', (vrij vertaald:
de natuur wordt slechts overwonnen
door haar te gehoorzamen.)(6) Wanneer
we de processen kennen die de verwe
ring veroorzaken, dan kunnen we trach
ten ze te beheersen. Een goed voorbeeld
daarvan is de regen. Deze spoelt op ge
zette tijden de ramen eens schoon waar
door er geen dikke vuillaag kan ontstaan
waarachter zich de verwering versneld
voltrekt. Zo is dus ook een wasbeurt
ééns per jaar uitgevoerd een goede con
serverende handeling. (7) Een andere
vorm van corrosiebeheersing is het voor
komen van condensatie op de ramen. In
het buitenland is hiertoe een werkwijze
ontwikkeld waarbij de oorspronkelijke
ramen iets naar binnen worden geplaatst
en in de oorspronkelijke sponning een
modern voorzetglas komt. Tussen de
twee glasoppervlakken wordt een ruimte
opengehouden voor ventilatie. In deze
doorlopende ventilatiesleuf ontstaat een
opwaartse luchtbeweging. Daardoor
neemt het oude glas de temperatuur aan
van het binnenklimaat zodat de kans op
condensatie vrijwel nihil is geworden.
Het glas blijft droog en verdere verwe
ring treedt nagenoeg niet meer op. De
oplossing is bekend geworden als de 'mu
seale beglazing'. Ze heeft vele voorde
len, ook wat betreft mogelijke restaura
ties. Deze behoeven niet meer tegen
weer en wind te kunnen, ze kunnen op
eenvoudige wijze reversibel, omkeer
baar, zijn en toch de functie van het
raam: het doorgeven van een vertelling,
het brengen van licht en sfeer in een huis
of gebouw, ondersteunen. Als nadeel
zou men kunnen noemen de verandering
van het buitenaanzicht van het gebouw
door het monteren van voorzetglas op de
plaats van het originele raam met zijn
loodindeling en karakteristieke struc
tuur. Er zijn een aantal oplossingen voor
dit probleem mogelijk, waarover het
laatste woord echter nog niet is gespro
ken.
Glasrestauratie
Bij de restauratie van gebrandschilderd
glas staan restauratieopvatting en doel
161
