1
«BiaSi
mt
zorgvuldige vorm-restauratie is vooraf
gegaan. Dat gebeurde in het begin van
deze eeuw, van 1907 tot 1911, onder lei
ding van de genie-officier Theodoor van
Erp. Het gebouw, pas in de 19e eeuw
weer ontdaan van aarde en planten, was
in hevige mate uit elkaar gezakt en ge
drukt, ten gevolge van aardbevingen,
plantenwortels, grondverzakkingen èn
van steenroof. Tot op kilometers afstand
waren blokken in bouwsels van alledag
verzeild geraakt!
In 1901 was er in het toenmalige
Nederlands-Indië een Oudheidkundige
Commissie in het leven geroepen, die (in
eerste instantie alleen ten behoeve van
Java en Madoera) monumenten regis
treerde en adviezen uitbracht omtrent
restauraties. Er werden in de begin jaren
van deze eeuw o.m. restauraties uitge
voerd aan Candi tempel) Mendut en
Candi Pawon. Toch was de ervaring nog
maar heel bescheiden toen men met het
grote werk aan Borobudur begon. Van
Erp - hoe kwam de leiding bij zulk een
goede kracht, die niet in een eerder werk
van zijn kwaliteiten blijk had kunnen ge
ven? - ontwikkelde daarbij een restaura
tiefilosofie die ver vóór lag op wat op dat
tijdstip in Nederland gebruikelijk was.
Bij ons was restaureren tóen nog: terug
brengen in een (veronderstelde) oor
spronkelijke vorm, met weinig eerbied
voor het echte authentieke werk. Wat
niet bekend was, werd in de stijl van de
bouwtijd bijgemaakt (één uitzondering:
1
De interpretatie van een van de 147
tempels, die op de reliëfs van Borobudur
voorkomen, van dr. Parmono in voor-
en bovenaanzicht
2
Een typisch voorbeeld van een tempel
met 2x3 cella's Plaosanmet op de
voorgrond een stupa
3
Een van de vele architektonische
omlijstingen (Borobudur)
4
Een nieuwe tempelpoort op Bali; de
sculptuur is hier nog niet voltooid
(omgeving Klunkung)
langwekkende studie ook van belang
voor India en het is te hopen, dat het
voornemen om er een Engelse vertaling
van uit te brengen ook werkelijk verwe
zenlijkt kan worden! Juist nu Borobudur
al geruime tijd internationaal in de be
langstelling staat, zou het werk door
middel van een vertaling de aandacht
kunnen krijgen die het verdient. Die gro
te belangstelling is een gevolg van de
zeer ingrijpende technische restauratie
die het monument thans ondergaat. De
ze heeft ten doel door verbetering van de
onderbouw en van de afvoer van het
door de voegen heen dringende water
een blijvende stabiliteit te verzekeren.
Velen realiseren zich niet, dat er aan de
ze technische restauratie een uiterst
mÊsmtM
