uit het koor verwijderd en door een li-
thurgisch centrum vervangen; het werk
van Jacob Berkman.
In het begin van de 19e eeuw kwam er
een nieuwe preekstoel in Lodewijk XVI-
stijl. Toen werd ook een nieuw koorhek
gemaakt. Met de werkzaamheden aan de
preekstoel werd de gepensioneerde tim
mermansbaas J. van der Haas belast; de
beeldhouwers waren J. Heyken uit Dor
drecht en Mulder uit Den Haag.
Er is ook een geheel nieuw verwar
mingssysteem aangebracht (Wolter en
Dros, Amsterdam). Het koor werd ver
rijkt met een nieuw vijfstemmig orgel,
gebouwd door de fa. Ernst Leeflang te
Apeldoorn; de kosten daarvan werden
door de stichting Gouds Orgelcomité ge
dragen.
Het uit 1736 daterende Moreau-orgel op
de daarvoor gebouwde galerij tegen dé
toren werd hersteld, eveneens door Leef
lang, bijgestaan door de adviseurs A. J.
Keijzer en dr. M. A. Vente.
Voor de curiositeit maken we nog even
een stap terug in de geschiedenis. Na de
brand van 1552, waarbij het orgel ook
verloren ging, kregen mr. Heinrick Nie-
hoff Jasper Jansz. en Claes Hendriksz,
orgelbouwers in Den Bosch opdracht een
nieuw orgel te bouwen. Hiervoor werd
een bedrag van 380 overeengekomen.
Het werd in 1742 voor 1100 aan de
Lutherse Kerk verkocht om in 1904 te
worden overgebracht naar de Parochie
kerk van Abcoude, waar het nu in een
niet al te beste staat nog steeds is.
De kerkbanken werden enigszins gemo
derniseerd door de restaurateur E. W. de
Keijzer te Gouderak. De twee zgn. bank-
blokken ter weerszijden van de preek
stoel (de zgn. soldaten- en vrijbanken)
zijn - als overbodig - verwijderd. En
tenslotte: aan de binnenzijde van de
hoofdentree is een glazen portaal aange
bracht.
In de laatste fase, die nu is afgesloten zijn
nog allerlei restauratiewerken verricht,
waardoor de totale restauratiekosten op
ongeveer 25,5 miljoen zijn gekomen.
Van allen, die aan deze intensieve restau
ratie hebben meegewerkt dienen zeker
afzonderlijk te worden genoemd archi
tect ir. T. van Hoogevest, die deze taak
van Cuypers overnam en de hoofdop
zichter De Jong van Woudenberg, welk
5
OOK HET UIT 1736 DATERENDE
MOREAU-ORGEL WERD HERSTELD
bedrijf voor de funderingswerken werd
bijgestaan door J. L. Dirksen bv te Capel-
le a.d. IJssel; de paalfundering werd uitge
voerd door De Waal, Amsterdam.
Een honderdjarige restauratie
geschiedenis - we zeiden het al - is moei
lijk in enkele woorden samen te vatten.
We moesten dus wel wat uitvoerig zijn,
maar de betekenis van de St. Janskerk is
dat zeker waard. Die betekenis schuilt in
tussen eerder in de gebrandschilderde gla
zen.
Als men het over 'de' Goudse glazen heeft
denkt men eigenlijk alleen aan de gebrs.
Crabeth, die ook elders kerkramen maak
ten. Van al hun werk zijn die in Gouda
echter de enige die overbleven. Zij maak
ten evenwel niet alle glazen voor
de St. Jan. Het glas, voorstellende de
Vrijheid der Consciëntie werd gemaakt
naar een ontwerp van Joachim Wttewaal
(1596). In hetzelfde jaar maakte Willem
Tybaut het glas, de verovering van Da-
miate in 1219 voorstellende (een ge
schenk van Haarlem). Het glas: de
Dordtse Stedenmaagd is van Gerrit Ger-
ritsz. Het Wapenglas der Hoogheemra
den van Rijnland (1594) is van A. de
Vrije. Het oudste glas dateert van 1555:
de Doop van Christus (Dirk Crabeth),
geschenk van Joris van Egmond, bis
schop van Utrecht. Het glas: Offer van
Elia en Voetwassing (Wouter Crabeth)
was in 1562 een geschenk van de
landvoogdes Margaretha van Parma.
Bij deze beperkte opsomming moeten
we het laten.
We merkten het eerder op, de St. Jans
kerk in Gouda is uit historisch architecto
nisch oogpunt stellig niet de belangrijkste
kerk in ons land. Haar roem is voorna
melijk terug te voeren tot de prachtige
glazen, die jaarlijks duizenden bezoekers
uit binnen- en buitenland trekken. Maar
al moge de St. Jan dan op zich niet zó
interessant zijn en ook niet zó opvallend,
omdat ze grotendeels schuil gaat achter
een wonderlijk mooie straatstructuur
met veel bewaard gebleven monumenta
le panden, ze behoort wel tot het kostelij
ke omvangrijke monumentenbezit van
Gouda, de stad die haar roem mede dankt
aan de kaas èn de stroopwafels.*
v.d.W.
Dit artikel is tot standgekomen met
medewerking van de heer TSterenborg
Vele gegevens zijn ontleend aan:
De restauratie van de Grote of Sint-
Janskerk te Gouda 1964-1980 door T.
Sterenborg
De Rijksdienst voor de Monumenten
zorg
Kunstreisboek voor Nederland (P. N.
van Kampen en Zoon, Amsterdam)
Geschiedenis Monumentenzorg door ir.
J. A. C. Tillema (Staatsuitgeverij 1975)
Holland op zijn smalst door Victor de
Stuers; heruitgave 1975 (De Haan, Bus-
sum).
