ting in het bouwen heeft uiteraard ook
invloed op de afmetingen van de proble
men, die bij de restauratie moeten wor
den opgelost. De omvang en aard van de
oplossingen, maar ook de inzet van de
betrokkenen worden hier toegelicht aan
de hand van twee, letterlijk grote voor
beelden, de Woolworth skyscraper, 54
verdiepingen hoog, en de Chrysler sky
scraper, 75 verdiepingen hoog, resp. uit
1913 en 1930, beide nog zeer jong in Eu
ropese ogen.
De restauratie van deze kantoorgebou
wen heeft als uitgangspunt dat het ge
bouw aan de behoefte moet worden aan
gepast. Dit houdt in dat alleen de buiten
kant en de belangrijke delen van het inte
rieur worden behouden. Overwegingen
van economische aard leiden meestal tot
deze beslissingen.
Voor de bouw van de Woolworth Buil
ding (3), ontworpen door Cass Gilbert,
werd door de grondlegger van dit waren
huisconcern, Frank W. Woolworth, op
dracht gegeven. Het hoofdkantoor van
deze onderneming is nog altijd in dit 263
meter hoge gebouw gevestigd, dat een
vloeroppervlakte heeft van ongeveer
100.000 m2.
De detaillering van deze skyscraper, die
eens de 'kathedraal van de handel' ge
noemd werd, is in neo-gotische stijl en de
bekleding is in terra-cotta. Deze bekle
ding, ongeveer een 40.000 m2, begint
ernstige verweringsverschijnselen te ver
tonen, hetgeen gedeeltelijk te wijten is
aan de samenstelling van het materiaal.
Het was duidelijk dat een gedeelte hier
van vervangen moest worden, maar de
gebruikte terra-cotta was niet meer, of
slechts tegen exorbitant hoge prijs, te
krijgen. Een vervangend produkt, nl. ge
prefabriceerde betonnen tegels die op de
ze afstand gezien niet te onderscheiden
zijn van het oorspronkelijke materiaal, is
dan ook bij het herstel gebruikt.
Ernstiger waren de problemen te wijten
aan de omstandigheid dat het ontwerp
berust op een combinatie van de traditio
nele constructie met dragende muren,
gemengd met het gebruik van een mo
dern stalen frame. Lange scheuren waren
te zien in de buitenmuren en konden al
leen worden toegeschreven aan zeer hoge
drukspanningen. Spanningtcsts werden
uitgevoerd en drukspanningen van zo'n
2000 tot 5000 psi werden gemeten, bijna
WOOLWORTH UUILOINC. NEW YORK. IN
RESTAURATIE
CHRYSLER BUILDING. NEW YORK
FOTO: MAL CURIAN ASSOCIATES FORT LEE.
NEWJERSEY
VOORLEZERS HOUSE (SCHOOLHUISJE).
RICHMONDTOWN, STATEN EILAND
FOTO: ISLAND HISTORICAL SOCIETY
vier tot zes keer de toelaatbare spanning.
De constructiefouten zijn aan de hand
van de uitkomsten van dit onderzoek op
geheven.
De restauratie die op het ogenblik nog
niet afgerond is, werd door de eigenaar,
ondanks grote kosten - ongeveer 20 mil
joen gulden - zonder subsidie uitge
voerd, maar blijkt toch goedkoper te zijn
dan een nieuw gebouw, temeer daar de
kantoorwerkzaamheden vrij ongehin
derd kunnen doorgaan.
Bij de restauratie van het Chryslerge-
bouw spelen min of meer dezelfde pro
blemen een rol. Dit gebouw is 75 verdie
pingen (340 meter) hoog. Het wordt in
ternationaal als een van de belangrijkste
voorbeelden van Art Deco beschouwd.
De verzekeringsmaatschappij die er on
geveer een jaar geleden eigenaar van
155
werd, nam een uitgebreide renovatie van
het interieur op zich. In die tijd werd ook
het exterieur onderzocht en er werd
geattendeerd op enige zaken die te maken
hebben met de onjuiste constructie van.
bepaalde onderdelen.
Het opknappen van interieur en exterieur
is in dit geval niet zo moeilijk, maar het
herstel van de constructiefouten blijkt in
gewikkeld. De aard van de problematiek
waarmee men hier geconfronteerd
wordt, lijkt veel op hetgeen ook in de
nieuwbouw kan worden aangetroffen.
Investering in dit soort markante gebou
wen, dieb.v. door situering zonder meer
al een grote waarde op de onrocrend-
goed-markt vertegenwoordigen, schijnt
een goede financiële investering te zijn.
De laatstgenoemde restauratievoorbeel
den zijn te vinden in de, misschien wat
eenzijdige, restauratiewerkzaamheden
van één architect. Ik meen dat er niette
min verschillen tussen de Amerikaanse
en Nederlandse restauratiepraktijk uit
opgemaakt kunnen worden.
De restauratie van het Amerikaanse kolo
niale bouwerfgoed geschiedt op traditio
nele wijze. De restauratie echter van meer
recente architectuur roept problemen op
van bijzondere aard, waarmee nog niet
veel ervaring is opgedaan.
Restauratieaanpak en methode moeten
hierop worden afgestemd. Een gedeelte
van de ervaring die daarmee verkregen
wordt, zal mogelijk ook van nut zijn bij
de restauratie van 19de- en 20ste-eeuwse
bouwwerken elders.
Thcodore Erudon
