Vier eeuwen Bourtange In april van dit jaar is het exact vierhon derd jaar geleden, dat het bestek werd uitgezet voor de schans Bourtange. De schans met vijf bastions werd pas dertien jaar later gerealiseerd. In de zeventiende eeuw werd de vijfhoek uitgebreid, in de achttiende eeuw kwam de fortresse Bourtange op het toppunt van haar sterk te en omvang en de negentiende eeuw bracht verval en ontmanteling. In de twintigste eeuw werd de vesting Bour tange „vanaf de fundamenten" gere construeerd, nu echter als een boeiend toeristisch element enerzijds, maar ook als een niet te verwaarlozen stuk geschie denis van de noordelijke gewesten ander zijds. Vier eeuwen Bourtange bieden een unie ke gelegenheid de schijnwerpers te rich ten op de fraaie vesting, die daar vlakbij de Duitse grens ligt, maar ook en vooral op Westerwolde, een boeiend stuk Oost- Groningen, dat door de eeuwen heen als een eiland in het moeras heeft gelegen en waarvan de geschiedenis teruggaat tot ver voor onze jaartelling. Door een deel van dit Westerwolde liep in de zestiende eeuw een 'pas van twee uur gaans' in de verbindingsweg van het Duitse Lingen en Westfalen naar de stad Groningen. In die pas bevond zich een smalle zandrug (hier 'tange' genaamd), waar twee karren elkaar konden passe ren, der boeren tange. In 1580 besloot Prins Willem van Oranje op deze 'tange' een schans aan te leggen om de in Spaanse handen zijnde stad Gro ningen te bedwingen. Diederik van So- noy maakte het bestek. Mede door ge brek aan financiële middelen duurde het tot 1593 eer de schans kon worden aange legd. Toen was het graaf Willem Lode- wijk van Nassau, stadhouder van Fries land en de Groninger Ommelanden, dié de schans met vijf bastions liet bouwen naar het oude bestek van Sonoy. Gronin gen was nog steeds in Spaanse handen en met het gereedkomen van de schans was Groningens enige uitvalsweg afgesloten. Nog aan het einde van de maand, waarin de vesting Bourtange gereed was geko men, verscheen een leger uit de stad, onder bevelvoering van Francisco Ver- dugo, voor Bourtange. Maar het bleek een onbegonnen werk te zijn in het om liggende moeras loopgraven en schansen te bouwen teneinde de schans aan te val len. Onverrichterzake keerden Verdugo en zijn leger terug naar Groningen. Om dat Bourtange hierdoor zijn nut had be wezen werd de vijfhoek in de loop der jaren uitgebreid met twee ravelijnen en een kroonwerk, die in 1607 gereed wa ren. Vervolgens bleef het een halve eeuw rustig in Bourtange, zo rustig dat de ver dedigingswerken niet voldoende werden onderhouden en de bezetting tenslotte uit zo'n vijftig man bestond. Maar in 1665 dreigde de krijgszuchtige bisschop van Munster met een inval in het Westerwoldse. In grote haast werd de vesting hersteld, het garnizoen versterkt en het omliggende land geïnundeerd. Voor de extra manschappen werden offi- ciersverblijven en 'baracquen' voor de soldaten bijgebouwd. Van deze periode dateren het vijfkantige marktplein, het radiale stratenpatroon en vrijwel zeker de veertien pleinlinden, die er nu nog staan. Al deze moeite was niet voor niets. Het bisschoppelijk leger viel Westerwolde binnen, veroverde, verloor en heroverde een aantal schansen en versterkingen in Westerwolde, maar het als een eiland in het gevaarlijke moeras gelegen Bourtan ge hield stand. De bisschop trok zich terug. Maar een paar jaar later, in het rampjaar 1672, toen ons land in oorlog was met Engeland, Frankrijk, Munster en Keu len, kwam de Munsterse bisschop terug in het Noorden, waar hij tenslotte inmid dels al aardig thuis was. In Overijssel, Drenthe en Groningen veroverde hij zonder veel moeite 28 schansen en ste den. Dat ook Coevorden zich op 11 juli moest overgeven was voor het noorden een geduchte tegenvaller. Bisschop Christoph Bernhard van Galen, kenne lijk wat overmoedig door het succes, liet op diezelfde elfde juli ook Bourtange opeisen. Het garnizoen van deze vesting bestond op dat moment uit twee com pagnieën onder bevel van Johann Prott en deze bevelhebber was vast van plan zijn vesting tot het bittere einde te verde digen. De bisschop trachtte Prott om te kopen met een belangrijk adellijk Duits stift of 200.000 guldens. Prott liet echter weten, dat hij evenveel kogels voor de bisschop in voorraad had. Zover kwam het echter niet, want ook het bisschoppe lijk leger durfde Bourtange niet aan te vallen. Wel werd de vesting geblok keerd. De bisschoppelijke troepen trok ken zich vervolgens goeddeels samen voor de stad Groningen, waar over en weer hevig werd gevochten. Maar ook daar leed Munster een nederlaag en eind augustus trokken de Duitsers zich uit het Noorden terug. Het is opmerkelijk, dat de geschiedenis van Bourtange een aantal absolute hoog tepunten te zien geeft afgewisseld met periodes van verwaarlozing en verval. Nadat de Munsterse troepen in 1672 let terlijk en figuurlijk het veld hadden ge ruimd zakte de verdediging van Bour tange in de oude verwaarlozing terug en in 1681 bleek ook het moeras te zijn uit gedroogd, doordat de leidijken, die het

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1980 | | pagina 26