kunnen. Omdat men zich de duivel
echter ook met bokkepoten voorstelde,
meende men naderhand, dat de roosters
er ter afwering van de duivel lagen, om
welke reden ze ook wel „duivelsroos-
ters" genoemd werden.
Oude grafstenen, van vóór 1800, komen
in het noorden van het land zo goed als
niet meer voor. Een uitzondering vor
men hier Huisduinen bij Den Helder,
Callantsoog (twee voormalige eilanden)
en de Waddeneilanden, waar nog 17de en
18de eeuwse stenen staan en waar begra
ven in de kerk ongebruikelijk was.
In het zuiden zijn oude grafstenen, die,
omdat het bijna uitsluitend om „katho
lieke" stenen gaat, zonder uitzondering
de vorm van een kruis hebben, nog vrij
talrijk. Het oudste dateerbare grafkruis
stamt uit 1530 en staat in Limbricht (L.).
Vooral in Limburg vindt men oude krui
zen vaak variërend van enkele stuks tot
een aantal van 28 toe (in Bingelrade in
Zuid-Limburg) rondom de kerk gegroe
peerd of in de muren ingemetseld.
De oorzaak voor het nagenoeg ontbre
ken van oude grafstenen in het noorden is
misschien te zoeken in de mogelijkheid,
dat de graftekens daar meestal uit hout
gemaakt werden, of dat graven helemaal
niet van een teken voorzien werden.
Wanneer men ook maar een beetje geld
had, liet men zich in de kerk begraven.
Een andere reden is wellicht de bodemge
steldheid. In laaggelegen gebieden moe
ten begraafplaatsen bijna zonder uitzon
dering vaak meters opgehoogd worden,
daar de lijken vanwege de hygiëne niet
met het grondwater in aanraking mogen
komen. De daarmee verbonden grote in
spanning beperkte de kerkhoven zeer in
hun omvang met het gevolg, dat oudere
graven reeds na betrekkelijk korte tijd
geruimd moesten worden om plaats te
maken voor nieuwe.
De oudste grafkruizen zijn eenvoudig
van vorm en robuust van uitvoering. De
steen is meestal een handlengte dik, ter
wijl de hoogte nauwelijks meer dan een
meter bedraagt. Een van de meest noor
delijke exemplaren, dat tegelijkertijd bij
zonder mooi is, staat in Heumen in het
Rijk van Nijmegen. Van het kerkhof
rond het pas gerestaureerde kerkje is niet
veel meer over, maar men heeft tenmin
ste de oude en interessante graftekens la-
ten staan. De intimiteit van een oud kerk
hof heeft men bij de restauratie getracht
te doen herleven door de bouw van een
opvallend fraaie moderne kerkhofmuur,
die crèmekleurig gesausd is. Op dit kerk
hof staat een kruis met een laat-gotisch
karakter, dat behalve een afgesleten wa
pen, gedekt met een helm en voorzien
van helmteken en kleden, een naam en
een jaartal laat zien. Het opschrift luidt in
gotisch- schrift: ALHERT EDYCK VAN
GARVEN 1541. Het is er een bewijs van,
dat voorname en adelijke personen ook
wel op het kerkhof ter aarde werden be
steld.
Naderhand, in de 17de eeuw, zien we,
dat de kruizen van boven vaak een spitse
afdekking krijgen. Voorbeelden hiervan
vinden we in overvloed op het kerkhof
van Well, direkt langs de Maas gelegen.
In de oorlog is de kerk verwoest, maar
men heeft de fundamenten tot een halve
meter boven het maaiveld laten zitten.
Hierbinnen zijn maar liefst 27 grafkrui-
