Triest temeer, omdat de meeste torens van
Roelof Kuipers al verwoest of gesloopt zijn
en Friesland als geheel niet veel oude water
torens meer bezit. Meestal zijn ze afgebro
ken en waar ze nog staan, blijken ze veelal
in bouwhistorische zin te zijn verminkt.
Heerenveen bezit nog de ruimtelijke struc
tuur, die zo typerend is voor het veenkolo
niale patroon. De oorspronkelijke kruis
vorm is gelukkig nog goeddeels bewaard
gebleven. Hoewel er plannen hebben be
staan de oost-west gerichte turfvaart door de
binnenstad te dempen, is het daar gelukkig
friese landschap door de waterverbinding
met het oude veengebied ten oosten van de
vlecke te dempen. Een besluit dat met het
sterk veranderen van de inzichten en de toe
nemende bewustwording dat monumenten
zorg in een veel breder kader moet worden
gezien, ook al weer discutabel is geworden.
Tenslotte is de ontstaansgeschiedenis van
het Friesche Haagje begonnen met het wa
ter: het was er eerder dan al het andere. Het
gaf Heeren veen aanzien en een ziel en het
herinnert aan een rijk verveningsverleden,
niet van gekomenToen dit dreigde was ook
Heemschut er als de kippen bij om te waar
schuwen tegen deze schendende aantasting
van de sterk karakterbepalende „Kolk".
Het geloof in de verdiepende en verlevendi
gende werking van het water, heeft het stuk
binnenstad estetisch gered, al had de mid
denstand destijds liever gezien dat er een
parkeerplaats kwam. Toch zijn er offers ge
bracht op het stuk van het visuele kontakt
tussen de binnenstad en het omliggende
3. De watertoren als robuuste verschijning
boven het oude hart van Heerenveen
voor duizenden Heerenveners een ge-
voelsmonument. Stedebouwkundig fraai
gesitueerd aan het Gemeenteplein een
onmisbare blikvanger. Op de voorgrond
de oude turfvaart, die Heerenveen in de
jaren vijftig besloot niet te dempen,
foto: Leeuwarder Courant
hoe arm en sociaal weinig verheffend die
tijd soms ook was.
De belangwekkende cultuur-historische en
stedebouwkundige waarde van het water in
Heerenveen, kwam opnieuw in discussie,
toen B. W. in 1975 lieten doorscheme
ren de doorvaart door de Heerensloot te
willen beperken door de bouw vaneen vaste
brug. Het leidde tot een stuk verontrusting,
waaruit een actiecomité ontstond, dat het
rapport „De Heerensloot, straks een blinde
darm?" uitgaf. Bezorgd dat het wezens
kenmerk van de plaats verder zou worden
aangetast, bepleitte het comité een grotere
doorvaarthoogte van de vaste brug, omdat
met het oorspronkelijke plan een aantal be
langrijke waarden op de tocht kwam te
staan. Terecht betoogden de initiatiefne
mers dat in het ruimtelijke, stedebouwkun
dige décor van water, weg en bebouwing,
gezelligheid en beweeglijkheid van af- en
aanvarende boten, open en gesloten brug
gen de onmisbare componenten zijn van een
levend stuk stad en sterk waardebepalend.
De stedebouwkundige waarde is groter naar
gelang het water minder dood en meer le
vend is, betoogde men. Het verzet heeft in
zoverre positief gewerkt dat de brug een
grotere doorvaarthoogte zal krijgen en ne
gentig procent van de passerende plezier-
schepen de plaats kan blijven passeren.
Maar wat de watertoren betreft staat het
besluit vast. Een belangwekkend „affectief
monument" moet sneuvelen, omdat er voor
restauratie geen geld is. Het toch al aan
bouwkunstige monumenten arme Heeren
veen haalt opnieuw een stuk verschraling de
oude kern binnen. In de eens zo boeiende
sky-line van de oude veenkoloniale neder
zetting worden de veertien etages hoge,
plompe woontorenswoontorens straks nog
dominanter. Welk een paradox.
57