lm.
De oudste kerk van Haarlem
Aftakeling van een wijk
In het vootjaar van 1963 - dus nu veertien
jaar geleden- gaf het gemeentebestuur van
Haarlem een structuurplan in het licht. In
ons tijdschrift werd daarover toen met
„grote waardering" geschreven. Want: in
dat plan was sprake van „Revalidatiegebie-
üen". Enkele maanden later betuigde het
bestuur van Heemschut zijn instemming
met de aankoop door de gemeente van het
pand Lange Begijnestraat, hoek Begijnhof,
door brand beschadigd, maar niet zo ern
stig, dat restauratie op die grond onmogelijk
zou zijn. Restauratie achtte Heemschut van
destemeer belang, omdat het beschadigde
pand ligt tegenover de hoofdingang van de
Waalse Kerk. Over dit gebied gaat bijgaand
verhaal. Er blijkt uit, dat er tot nu toe niet
bijster veel aan de beoogde revalidatie
(tegenwoordig spreken we van stadsherstel)
is gedaan. Reeds was het particulier initia
tief er actief, maar nu start een actie om de
wijk Bakenes eens stevig aan te pakken. De
buurt is het alleszins waard.
Lang genoeg, zo menen de besturen van de
Begijnenkerk en de wijk Bakenes in Haar
lem, lang genoeg heeft de aftakeling van de
wijk nu geduurd.
De wijk, die eeuwenlang een belangrijk
geestelijk-, ambachtelijk- en cultureel cen
trum is geweest, is verworden tot een ver
zameling pakhuizen en bordelen. En een
historisch zeer waardevolle kerk, de oudste
ruïnes.
Haarlem, hofjes en eeuwenoude huisjes, al
len onvervangbaar, vervallen tot ruines.
Dank zij verschillende individuele aktivitei-
ten begint nu echter langzaam een zeker
herstel in te treden. Voor de kerk is een
onderzoeksubsidie verkregen, enkele waar
devolle pariden zijn al gerestaureerd en ook
de gemeentelijke overheid ziet gelukkig het
belang in van herstel, van rehabilitatie.
Maar wijkraad en kerkbestuur vinden dat er,
naast herstel van de wijk en de kerk, nog
méér moet gebeuren. Zij zijn van mening
dat de wijk moet groeien tot één organisch
geheel, een levende gemeenschap, waar het
goed wonen en prettig wandelen is. Zij zijn
daarom gaan samenwerken en besloten iets
van die samenwerking te laten zien. Als
eerste resultaat daarvan werd nu op 21 mei
jl. een evenementendag georganiseerd, als
een vooruitlopen op hoe het later zal wor
den: gezellig.
1000jaar v. Chr.
Bakenes is een oude wijk, gelegen in een
82
De begijnen vormen een interessant
hoofdstuk in de kerkgeschiedenis. Hun
ontstaan vertoont een merkwaardige
overeenkomst met verschijnselen die we
nu ook tegenkomen: communes, maat
schappelijk werk, retraite.
In een tijd waarin kerk en staat steeds
nauwer met elkaar verweven raakten,
dus in een tijd van vervlakking, ontston
den verschillende groeperingen welke
zich hiervan trachtten los te maken door
vanuit een besloten samenleving zich te
kunnen bezighouden met zaken welke
men van belang achtte. In feite een ver
weer, maar niet een vlucht uit de reali
teit. Althans was dat het geval bij de,
rond 1200 in de omgeving van Luik,
opkomende begijnenbeweging. Van
wege de noodzaak om als eenheid te
kunnen samenleven legden zij, evenals
kloosterlingen een gelofte van kuisheid
en gehoorzaamheid af. Maar zij deden
geen afstand van hun aardse goederen.
Bovendien bleef voor hen steeds de mo
gelijkheid open weer uit de gemeen
schap te treden. Bijvoorbeeld om (weer)
te trouwen. Het ontbrak ze dus niet aan
realiteitszin. Geen wonder, want vaak
waren het weduwen (het was de tijd van
de kruistochten terwijl los daarvan reeds
de sterftecijfers hoog waren), en hun toe
treden tot de begijnengemeenschap zul
len velen aanvankelijk beschouwd heb
ben als het vinden van een tijdelijke ver
vanging van de beschermende familiesi
tuatie.
Dat niettemin de begijnen een belang
rijke taak in de samenleving hadden is
zeker.
bocht van het Spaame. Ten noordoosten,
vrijwel in de schaduw van de majestueuze
Grote- of St. Bavokerk liggend, is deze wijk
ongetwijfeld het meest historische stadsdeel
van Haarlem. Pollenonderzoek wees op
bewoning zelfs meer dan duizend jaar vóór
Christus. Doorsneden door de mooie Bake-
nessergracht biedt het aan weerszijden
daarvan nog vele historische elementen die
voor het merendeel sterk verwaarloosd zijn.
Historische redenen bij de vleet om al dit
stedeschoon zorgvuldig te bewaren. Maar
zorgvuldig betekent onderhoud en vernieu
wing waar nodig en dat betekent de handen
uit de mouwen steken
De door en uit de bewoners gekozen wijk
raad ziet zich geconfronteerd met de ,,Le-
De uit 1580 daterende toren van de Bakke-
nesserkerk. Ook deze kerk bevat nog frag
menten van het oorspronkelijke gebouw uit
1250. De foto werd vóór de recente restau
ratie genomen.
vende" aanwezigheid van onder meer het
Teylers Museum, met een drietal kerkge
bouwen, met het historische Waaggebouw,
met drie echte hofjes, met een Concertge
bouw, met de wereldbekende drukkerij Joh.
Enschedé Zonen, met een (dreigend
groeiend) Gerechtshof, met een modem
hoofdbureau van politie en de waarschijnlijk
„fatsoenlijkste" rosse buurt van Neder
land. Alsof dit al niet genoeg is wordt deze
wijkraad bovendien nog geconfronteerd met
de iedere gedachtenwisseling abrupt kap
pende „bovenwijkse voorzieningen". Wie
zei er ook weer dat democratie wil zeggen:
blijmoedig leven met de dwalingen van an
deren?
Particulier initiatief van sommige bewoners
en van bijvoorbeeld de stichting Diogenes
heeft reeds tot opmerkelijk resultaat geleid.
Het blijft echter fragmentarisch. Werk op
groter schaal - volledig afhankelijk van de
mate vari vindingrijkheid en energie van het
stadsbestuur - vereist praktische actieve be
stuurders. Een theoretische voorlopige
structuurschets van de gemeenteüjke dienst
voor stadsontwikkeling vond weinig genade
in de ogen van de bevolking. Met name
enerzijds wat kneuterige kippebruggetjes
over de Bakenessergracht en anderzijds een
enorme Gerechtshofexpansie lieten des te
duidelijker het ontbreken van echte visie op
dit historische en dus kleinschalige gebied
in deze schets aan het licht komen. Evenals
de intentieverklaring tot „beschermd stads
gezicht" een jarenlang slepend proces is,
wacht ook het, nota bene goedgekeurde,
plan tot beperking van het gemotoriseerde
verkeer nog immer op uitvoering.
