Middeleeuwse architectuur
in Praag
Monumenten van techniek
Ook in deze categorie kwam het een en
ander op de voorlopige lijst, zoals een fa
brieksgebouw in Tilburg, de molen ,,de
Kat" in Uitgeest en het restant van de mo
len „De Palmboom" in Schiedam.
Het stoomgemaal bij Winschoten aan het
Oostereinde is recentelijk eveneens be
schermd verklaard. Het gaat hier om een
vijzelstoomgemaal, gebouwd in 1878, ter
vervanging van twee poldermolens. In het
gemaal bevindt zich o.m. een tandem-
compound stoommachine (fabrikaat Lan-
deweer te Martenshoek). Uit een oogpunt
van industriële architectuur belangrijk als
voorbeeld van de twee mogelijkheden bij
stoomgemalen, nl. een afzonderlijk ketel-
en machinehuis en machine- en ketelhuis
onder één kap.
Belangrijker nog achten we de plaatsing op
de aanvullingslijst van het Ir. Wouda-
Gemaal te Tacozijl, zo genoemd naar de
ontwerper van de plannen ir. D. F. Wouda;
gebouwd tussen 1917-1918. Het machine
huis van dit gemaal doet sterk herinneren
aan de Beursperiode van Berlage. Het ge
heel is een goed bewaard voorbeeld van een
groot stoomgemaal uit de slotfase van het
Nederlandse stoomgemaal. De stoomma
chines (van Jaffa, Delft) zijn unieke voor
beelden van de uitermate geperfectioneerde
ingenieursprodukten uit de eindperiode van
het stoomtijdperk. De machinehal geeft een
goed beeld van de inmiddels vrijwel geheel
verdwenen interieurs op dit gebied.
Kerken, stadshuizen enz.
Behalve de eerder genoemde boerderij is
ook het in een romantische parkaanleg gele
gen witgepleisterde landhuis in eclectische
trant uit het derde kwartaal van de 19e eeuw
„De Mattemburgh" in Woensdrecht op de
aanvullende lijst gekomen. In het park een
monumentale oranjerie en een curieus, ge
pleisterd achthoekig theekoepeltje met hou
ten bekroning en siervazen.
De monumentenlijst is voorts aangevuld
met de r.k. kerk O.L.V. Koningin van de
Heilige Rozenkrans, door E. J. Margry tus
sen 1883 en 1885 gebouwd in Haarlem, de
19e eeuwse synagoge te Coevorden, de in
1847 door A. van Veggel gebouwde Ned.
Herv. Kerk te Aarle Rixtel, de in 1846 door
E. de Kruyff in Ursem gebouwde Ned.
Herv. Kerk, alsmede de herv. kerk in Mij
drechten in Hapert (N.Br.) de voormalige
pastorie.
We vermelden verder nog de Eerste Drentse
Landbouwhogeschool 1823)(Zorgvlied)
het dr. Aletta Jacobslyceum (1868) te Sap-
penieer. een uit 1827 daterend schoolge
bouw in Waubachde oude Stadsherberg in
Sneek en de Oldamster Herberg te Win
schoten.
In Zierikzee kwamen op de lijst een 18e
eeuwse bakstenen schuur (Karsteil 7) en
twee uit de 17e eeuw daterende pandjes in
de Venkelstraat (nrs. 38 en 45). InGoesvier
huizen in de St. Jacobstraat (nrs. 2, 12, 16
en 18), deels 17e, deels 18e eeuws.
Tenslotte in Groningen drie panden: Brug
straat 26, vermoedelijk daterend uit de 15e
eeuw, waarvan de voorgevel vernieuwd
De verdedigers van de middeleeuwse archi
tectuur in Praag hebben een ronde gewon
nen tegenover hun moderne tegenstanders.
De bouw van een fabrieksschoorsteen van
ca. 180 m, die de skyline van de oude stad
volkomen had bedorven, is door de over
heid verboden. Deze overwinning wordt
door de monumentenbeschermers be
schouwd als een compensatie voor het ver
lies dat zij leden toen niet voldaan werd aan
hun dringende verzoek niet over te gaan tot
uitbreiding van het lelijke Maj-warenhuis
op het beroemde Wenceslasplein.
De geplande schoorsteen zou van de over
zijde van de rivier precies te zien zijn ge
weest tussen de twee torenspitsen van de St.
Vitus kathedraal.
Sinds de laatste dertig jaar staat aan het
hoofd -van de staatsdienst voor de monu
mentenbeschermingen het natuurbehoud de
heer Burival, wiens bureau is gevestigd in
een gebouw dat uit 1378 dateert. Praag al
leen al heeft meer dan tweeduizend monu
menten, die wettelijk beschermd zijn. De
bescherming strekt zich ook uit tot het on
derhoud. Voor restauratie en onderhoud
stelt de regering van Tsjecho-Slovakije in
toenemende mate geld beschikbaar. Voor
de restauratie was dertig jaar geleden zo'n
vijf miljoen gld. beschikbaar; thans ca. zes
tig miljoen gld. Voor dit laatste bedrag zul
len 390 projecten worden gerestaureerd.
In de Int. Herald Tribune, waaraan we dit
ontlenen, schrijft Malcolm W. Browne dat,
volgens een buitenlandse diplomaat, het al
leen in een communistische dictatuur moge
lijk is met betrekking tot het herstel van een
binnenstad tewerk gaan als geschiedt. Zake
lijke belangen worden abrupt terzijde ge
schoven en de plaatselijke bevolking in de te
werd in het derde kwart van de 19e eeuw
(rijk voorbeeld van het eclectisme met
boogfries onder de kroonlijst), Dwarsstraat
1 -1 a, uit het derde kwart van de 19e eeuw en
het laat-middeleeuwse pand Peperstraat 14
(inwendig gaaf bewaarde balklaag uit de
bouwtijd)
v. d. W.
renoveren stadsgedeelten wordt zonder
meer „verplaatst" om dit voorbeeld van
bijna onaardse stedelijke schoonheid te be
schermen. Evenals in andere Oost-
Europese landen kwam er na de Tweede
Wereldoorlog een heftige discussie op gang
over de vraag of door oorlogsgeweld ver
nielde oude gebouwen dienden te worden
herbouwd. Er gingen stemmen op, die zei
den, dat men het geld nodig voor de her
bouw beter kon besteden aan de woning
bouw, maar de voorstanders van herstel of
herbouw wonnen de strijd, althans in Praag.
Maar bij de aanleg van de ondergrondse
hebben de monumentenbeschermers vaak
hun hart vastgehouden, omdat zij de ergste
gevolgen vreesden van de ondergrondse
ontploffingen.
Monumentenzorg worstelde overigens met
meer problemen, zoals een tekort aan vak
lieden én een tekort aan materialen.
Er zijn bij de wederopbouw van de histori
sche binnenstad veel verrassende ontdek
kingen gedaan. Nog onlangs deden archeo
logen een belangrijke vondst bij het openen
van een graf in de St. Vitus kathedraal.
In de kist vond men het gemummificeerde
lichaam van Otokar Premsyl II, die in 1251
als koning Bohemen was gekroond en die in
een veldslag tegen de Habsburger vorst Ru-
dolf I het leven liet. Honderden jaren heeft
men zich in Praag afgevraagd waar Otokar
Premsyl II begraven was. De recente vondst
heeft op die vraag nu antwoord gegeven. Er
is overigens ondanks het mummificeren
toch niet veel overgebleven van het lijk,
maar wel intact vondt men o.a. de gouden
kroon en scepter.
v.d. W.
51
