leegstaand, werd in 1586 als beurs in ge
bruik genomen tot in 1611 het door Hen-
drick de Keyser gebouwde beursgebouw op
de Dam gereed was. Deze beurs werd alleen
op de werkdagen gehouden en 's zondags
diende het gebouw als kerk. Het heeft dus
jarenlang een religieuze èn een profane
functie gekend.
De kapel van het Sint Pieter Gasthuis, even
eens te Amsterdam, werd vanaf 1583 vlees
hal, evenals de vlak daarbij gelegen kapel
van het Margarethenklooster.
Een ander voorbeeld van dubbele functie
biedt een schilderij in de Oostzijdekerk te
Zaandam. Hierop is te zien hoe na de grote
overstroming op 5 februari 1825 mens en
dier hun toevlucht zochten in de kerk. (Hier
komt Kramer oitot een wat oppervlakkige
beoordeling; in tijden van nood werden ker
ken en andere grote gebouwen vaak voor het
tijdelijk onderbrengen van mens en dier ge
bruikt. Dit verschijnsel kan men zelfs tot in
onze tijd waarnemen. Maar hier heeft de
dubbelfunctie dan, naar onze mening, geen
doel).
Eerbied en vandalisme
Het christelijk kerkgebouw in zijn oor
spronkelijke vorm is de vergaderzaal van de
gelovige gemeente, die het Woord Gods
hoort en verenigd is in de eredienst, gebed
en bediening van de sacramenten. In het
begin was daarvoor elke binnenruimte ge
schikt als die maar niet als onheilig werd
ervaren: heidense tempels, bad- en sportge
bouwen, theaters kwamen niet in aanmer
king. Juist door dit selectieproces, voorkeur
en afkeer jegens bepaalde vormen, heeft de
voor de christelijke eredienst gekozen bin
nenruimte een eigen karakter aangenomen,
tesamen met de ontwikkeling in de vormen
van liturgie. De liturgie heeft de vergader
zaal in een gewijde ruimte veranderd en tot
sacrale architectuur gemaakt, geladen met
heel eigen betekenissen die voor de gelo
vige onderdeel van de verkondiging zijn.
Veranderingen aan het kerkgebouw hangen
samen met veranderingen in de liturgie.
Deze wordt beurtelings ingewikkeld en
eenvoudig, rijk en sober, ondergaat accent
verschuivingen. De functies die het gebouw
moet verrichten, veranderen bijgevolg ook.
Hoe meer bedienaren van woord en sacra
ment, hoe meer altaren, grafmonumenten,
broederschappen en devoties, hoe meer uit
breidingen met transepten, zijbeuken, ka
pellen, ingangen, vensters. Het is een eeu
wenlang voortdurend proces, waarin het
gebouw meegroeide en zelfs geheel kon
veranderen. Zuiveringen vereenvoudiging,
zijn vaak niet te beschouwen als verniel
zucht, doch ingegeven door de religieuze
praktijken. De 16e eeuwse beeldenstormen
hadden niet tot doel het oude en geliefde
kerkgebouw zelf te verwoesten.
46
De voormalige R.K. Kerk O.L.Vr. Altijddu
rende Bijstand te Eindhoven; nu speelruim
te. En: ijs kwam in de plaats van de hostie.
Nieuwe beeldenstorm
In de jaren vijftig en zestig van onze eeuw
woedde een nieuwe beeldenstorm. Ditmaal
niet vanuit het calvinisme maar vanuit het
rooms- katholicisme^ dat opruiming hield
onder de relicten van ingeslapen devoties en
niet meer begrepen heiligenbeelden. Zui
vering en vereenvoudiging van de liturgie
waren de motieven. Soms verdwenen de
kerkgebouwen zelf ook, omdat zij aan die
verandering niet meer aangepast konden
worden. Zo dacht men althans. Op soms
geen honderd meter afstand werden nieuwe
bouwwerken neergezet. Maar helemaal af
scheid nemen van het oude gebouw deed
men niet; een mooie hardstenen vloer of een
altaarstuk mocht mee (Gerwen, Bergeijk
e.a.).
Rigoureuze veranderingen vinden nu nog
plaats. In de Grote Kerk in Leeuwarden
werd onlangs nog een gaaf grafveld met
driehonderd graven en voorzien van een
unieke zerkenvloer door een bulldozer vol
ledig omgeploegd terwille van een vloer
verwarming. De zerken zijn keurig terugge
bracht, dat wel, en het gebruik van het ge
bouw zal (hopelijk) optimaal worden, maar
toch zal de gigantische investering in de
toekomst andere financiële offers vragen.
De hoge stookkosten zijn er een van. De
exploitatie zal wel nooit rond te krijgen zijn.
Ook in 's Hertogenbosch wordt gesproken
over de aanleg van een vloerverwarming in
de Sint-Janskathedraal. Perfectionisten dat
we zijn; moet nu een zo gigantisch gebouw
op kamertemperatuur worden gebracht?
DeElleboogkerk te Amersfoort werd archi
tectenbureau. Het architectonische inte
rieur bleef behouden.
