Monumentenzorg in de
C.R.M.-begroting
tuatie geschapen waarin een allesomvat
tende oorlog de beschaving zou kunnen
vernietigen. Wetenschap gecombineerd
met liefde voor het nageslacht heeft overbe
volking teweeggebracht. Wetenschap in
combinatie met de oude economische deug
den heeft technieken geschapen die in prin
cipe menselijke arbeid uitschakelen, de
minst schadelijke bezigheid van de mens. en
stelt ons het tijdperk van het nietsdoen in het
vooruitzicht, waarop we psychologisch niet
voorbereid zijn." Tot zover Dennis Gabor.
waaraan Terlouw toevoegt: ..Eenzijdige
wetenschapsbeoefening, gecombineerd met
eenzijdige consumentenvoorlichting en
eenzijdige produktiemethoden heeft het
menselijk verlangen naar geluk omgezet in
de begeerte naar onbegrensde hoeveelheden
industriële goederen en voedsel. Deze ont
wikkeling heeft geleid tot vergiftiging van
het water, bezoedeling van de lucht, ver
stikking van de bodem en uitdijing van de
buiken. Daardoor is dat ..geluk" niet bin
nen het bereik gekomen. Wetenschap zon
der bezinning, produktie zonder controle,
consumptie zonder maat hebben een samen
leving opgeleverd die verkeerde prioriteiten
stelt, die doorholt zonder omkijken, zelfs
zonder vooruitkijken, die zich zijn eigen
werkelijke belang niet bewust is. Een sa
menleving die daardoor onder meer een ern
stige bedreiging vormt voor een uitzonder
lijk. door mensen nooit meer terug te win
nen natuurgebied als de wadden."
Tot zover Terlouw. die we wat uitvoerig
citeren omdat hij de juiste toon heeft gevon
den voor een niet-wetenschappelijk. maar
wel begrijpelijk pleidooi.
Het boek valt in vier delen uiteen, waarvan
het eerste deel zich bezighoudt met de wor
dingsgeschiedenis van het Waddengebied.
Het tweede deel behandelt het natuurlijk
leven: het derde deel het aandeel van de
mens. zoals landaanwinning, dijkbouw.
waterbeheersing, jacht, visserij, delfstof
winning. havens en industrie, recreatie en
militaire activiteiten. Het vierde deel be
handelt het ..bestuur" van.de Waddenzee
en geeft bovendien een toekomstvisie.
Behalve een opsomming van de medewer
kers en een literatuuropgave, isaan het boek
een lijst van gebruikte termen en een verkla
ring van geografische en Latijnse namen
toegevoegd. Deze bevorderen wel de lees
baarheid.
Ondanks enkele kritische opmerkingen, zal
men begrijpen, dat ..Waddenzee" een ui
termate belangwekkend en prachtig boek is
geworden. De talrijke fotografen hebben
daar overigens een zeer belangrijk aandeel
in. Voorde technische uitvoering komt een
woord van grote waardering toe aan De,
Lange/Van Leer b.v. te Deventer.
v. d. W.
In de Memorie van toelichting op de begro
ting voor 1977 van het Ministerie van CRM
lezen we het volgende over Monumenten
zorg:
De zorg voor het architectonisch erfgoed is
- het zij nogmaals vastgesteld - een werke
lijke en ook zwaardrukkende zorg. Ener
zijds wordt dat erfgoed van vele kanten be
dreigd bij voorbeeld door sloop, onacht
zaamheid. vernieling, luchtvervuiling, ver
keer. detonerende nieuwbouw en verval
door verlies van bestemming. In het Mo
numentenjaar zijn deze factoren herhaalde
lijk opgesomd. Anderzijds is er de zorg,
zowel van de verschillende overheden als
van vele organisaties en particulieren, om
dat erfgoed te behouden en een plaats te
geven in een maatschappij, die veelal an
dere eisen stelt aan een gebouw dan toen het
tot stand werd gebracht.
Problematisch
Het veranderen ja zelfs totaal wegvallen van
de functie, die vele monumenten tot voor
kort nog hadden - kerken, kastelen, mo
lens. grote woonhuizen - maakt de monu
mentenzorg tot een problematische activi
teit. Telkens moet worden geconstateerd,
dat in brede kring de wens bestaat een door
verval aangetast of met sloop bedreigd pand
- om het even of het nu gaat om een (soms
vrij recente) kerk, een kasteel of een ken
merkend woonhuis - te behouden of te red
den. maar dat veelal de pogingen daartoe
falen, omdat zich geen goede nieuwe be
stemming aandient. Daardoor komt geen
restauratieplan van de grond en komen geen
middelen beschikbaar om het herstel aan te
vatten. Toch zijn er even zovele bewijzen
van een tegenovergestelde ontwikkeling. In
welke gevallen met fantasie en een groot
doorzettingsvermogen de restauratie werd
aangevat en tot een goed einde gebracht met
een nieuwe bestemming en al. Eén voor
beeld moge dit duidelijk maken: de begin
1976 gereedgekomen restauratie van Kas
teel Ammersoyen in de Bommelerwaard.
dat de gecombineerde bestemming van ge
meentehuis en museum heeft gekregen.
Het Monumentenjaar heeft ontegenzegge
lijk het begrip voor en het inzicht in de
waarde van onze gebouwde omgeving ver
breed en verdiept. Allerwegen is men gaan
inzien, dat een harmonisch gebouwde om
geving essentieel is voor de kwaliteit- van
die omgeving. Te lang en te vaak is zonder
rekening te houden met het historisch ge
groeide een nieuw gebouwde omgeving tot
stand gekomen, die wij thans met kunst en
vliegwerk ..leefbaar" trachten te maken,
terwijl wij tot voor kort te weinig aandacht
besteedden aan het leefbaar houden van die
gebieden, die dat van oudsher waren, zoals
de oude binnensteden.
Maatschappelijk
..Monumentenzorg is als maatschappelijk
proces een onderdeel van het totale milieu
beleid". Deze stelling - in het Monumen
tenjaar vaak op de voorgrond geplaatst -
bevat stellig een grote kem van waarheid.
De duidelijke betrokkenheid van de Rijks
dienst voor de Monumentenzorg bij het
stadsvemieuwingsproces is daarvan een
duidelijke illustratie.
Toch is deze stelling te eenzijdig en doet zij
onrecht aan andere facetten van de zorg
voor het architectonisch erfgoed waarop in
het verleden meer het accent lag of waarop
tot nu toe weinig accent werd gelegd: het
herstellen van een werkelijk hoogwaardig
voortbrengsel van de architectuur of het in
zicht. dat zelfs een architectonisch hoogte
punt niet alléén staat, doch dat zijn hoog
waardigheid mede wordt bepaald door het
geen in de omgeving ervan tot stand kwam.
ook al was dat van een minder grote archi
tectonische waarde.
Monumentenzorg is méér dan het restaure
ren van alleen maar woonhuizen in het ka
der van de stadsvernieuwing, méér dan het
restaureren van de kerk. het raadhuis, de
boerderij of de molen. In de zorg voor onze
bestaande historisch bepaalde, gebouwde
omgeving komt ons besef voorde continuï
teit van onze cultuur en onze beschaving tot
uitdrukking.
Het apparaat en het (financiële en juridi
sche) instrumentarium, die de rijksoverheid
ten dienste staan zijn nog steeds niet bere
kend om deze zeer omvangrijke taak op zo
goed mogelijke wijze te kunnen uitvoeren.
In de eerste plaats is daar het probleem van
de financiën. De Rijkscommissie voor de
Monumentenzorg heeft berekend, dat, wil
de restauratie van 31 historische stadsker
nen werkelijk gestalte krijgen, een bedrag
aan subsidie van bijna 700 min. nodig is.
Stuwmeer
Voor 1976 was voor dat doel II min.
beschikbaar. Nog duizenden verzoeken om
een restauratiesubsidie wachten op in wil I i-
201
