Na de brand, waaraan waarschijnlijk het Noord-
Oostelijk deel van de stad ontsnapt is, wordt er uit
sluitend in steen herbouwd. Veel brandgangen wor
den bij de huizen getrokken, de straatwand ver
dicht zich. Vrijwel gelijktijdig worden moderne en
al ouderwetse gevels gebouwd. Breestraat 13 en
Vismarkt 7 in 1629 en 1638 met pilastergevels en
Pelsestraat 2 met een Dortse gevel in 1621.
Enkele nieuwe straten als de Nieuwstraat, 1603, en
de Molenstraat worden aangelegd.
De bouwactiviteit van die jaren is later niet meer
overtroffen, de prent van Bleau vertoont een ge
heel herbouwde stad waar 645 woningen worden
geteld tegen 247 in 1515. Alle bekende datumstenen
vertonen jaartallen van 1583 tot 1638. In die periode
is ook het nieuwe Raadhuis gebouwd, is de Kerk
hersteld en uitgebreid, de Kapel aan de Zuster-
steeg „opgetimmerd", de Waterpoort vernieuwd,
een nieuw groot gasthuis gebouwd etcetera.
De modernisering van de vesting in 1581 is er een
waarbij aan de oude ommuring kleine bastions wor
den toegevoegd. De Haven en het Kasteel worden
binnen de vesting getrokken. De bereikbaarheid
van de Wijkse- en de Oud Heusdense Poort wordt
door omwegen, voorpoorten e.d. omslachtiger.
Een derde poort, de Herptse Poort, wordt na de
dijkdoorbraak van 1580 zuidelijker verplaatst,
waarbij de Putterstraat, een van de hoofdstraten
van Heusden, niet langer een invalstraat is, een
walpad wordt, nu Herptse straat, en een eerste
verkeersbelemmering is ontstaan.
De vesting aanleg van 1620 is een veel geweld
dadiger ingreep, met uitzondering van het Maas-
Heusden op het eind van de 19de eemv. (foto: Serré)
f N
,'jté
front wordt de stad in een groots systeem van wal
len, grachten, en ravelijnen gepakt. Het Wiel, lid
teken van de dijkdoorbraak bij de oudste Herptse
Poort wordt binnen de vesting getrokken, het zuid
front wordt zo zuinig mogelijk ten opzichte van de
stad geprojecteerd waarbij oostelijk en westelijk
snippen grond aan de stad worden toegevoegd.
De plaats van de poorten wordt uitsluitend naar
vestingbouwkundige eisen bepaald. Het verband
tussen poorten en stadsgrachten wordt verbroken.
Een walpad dat tot dan toe naar een muurtoren
voert wordt dan een straat die de nieuwe Wijkse
poort aan de stad koppelt en het Oud Heusdens eind
wordt aangelegd om de nieuw gemaakte Oud Heus
dense Poort met de oude stadsingang te verbinden.
Is het misschien overdreven maar in zijn algemeen
heid toch niet juist dat het stadje van voor 1581
beter voor het huidige verkeer geschikt zou zijn
(of minder ongeschikt) dan de stad van 1620?
De geleidelijke veranderingen die Heusden in de
18e en het eerste drie kwart van de 19e eeuw zal
ondergaan worden in 1680 voorafgegaan door een
explosie die het Kasteel tot een ruïne maakt, de stad
van een van haar belangrijkste monumenten berooft
en het stadssilhouet verarmt.
Echte nieuwbouw komt in deze 175 jaar maar zo
nu en dan tot stand, in de 18de eeuw een enkel
woonhuis, de Hoofdwacht en de Visbank; in het
eerste drie kwart van de 19de eeuw enkele grote pak
huizen, weer enkele huizen, en de „restauratie" van
het Raadhuis.
Het algemene beeld is dat van veel verbouwing,
nieuwe interieurs, nieuwe gevels, afkappen of ver
hogen van de topgevels tot lijstgevels, het samen
voegen van twee of meer panden tot een groot
huis met een brede lijstgevel en dergelijke.
Heusden op het eind van deze periode wordt voor
treffelijk in beeld gebracht door een fotoserie door
J. H. Serré te Utrecht en te Schoonhoven.
Het lijkt een fris en helder stadje met huizen die
nog onderhouden worden, een eenheid van bebou
wing, bestrating, lantaarns, stoepen, beplanting etc.
Deze harmonie wordt pas verstoord met de bouw
van enkele zeer grote woningen telkens op de plaats
van een aantal kleinere.
De tuin is daarbij niet alleen de optelling van de
tuinen van de sloophuisjes maar wordt nog verder
vermeerderd door de aankoop van buurtuinen.
Soms 4 tot 5 stuks.
Hier begint iets van verkrotting. Vooral als ook de
tuinen van enkele kleinere huizen op dezelfde wijze
uitgebreid worden, als de onttuinde huizen stallen
en pakhuizen worden, als in de stegen huurpandjes
zonder tuinen gebouwd worden enzovoort.
In 1904 als de Bergse Maas wordt gegraven krijgt
Heusden een nieuwe haven maar ziet zijn oude ge
dempt worden en vervangen worden door een stukje
openbaar groen.
Het ruimtelijk samenspel van de Vismarkt, de diep
136
