Met het groeien van de afstand opent zich de moge
lijkheid tot een helderder kijk. Een sprekend voor
beeld is het oordeel over de beeldhouwkunst in ons
land gedurende de vorige eeuw. In de „Kunstgeschie
denis der Nederlanden" die in 1936 onder redactie
van Dr. H. E. van Gelder verscheen, begint het hoofd
stuk over de moderne beeldhouwkunst met de mede
deling „In de 19de-eeuw is van een Nederlandsche
beeldhouwkunst nauwelijks sprake" en daarmee wordt
die periode in haar geheel overgeslagen.
Toch zijn er toen beeldhouwers in ons land werkzaam
geweest, en dat waren in ieder geval bekwame vak
lieden. De zes zandstenen reliefs van Strackee kunnen
als voorbeeld dienen: geen belangrijke kunstwerken,
maar precies wat er op die plaats, als levendig accent
in de gevoelig gedetailleerde gevel van Leliman nodig
was. De fors gehakte sculpturen hebben een goede
decoratieve werking, en zijn een wat ouderwetse,
maar toch zinvolle hulde aan de grote voorgangers.
De grondige restauratie van het gebouw, waarover in
Heemschut van oktober 1961 het een en ander werd
verteld, is nu voltooid. Op 10 oktober j.1. is Arti et
Amicitiae feestelijk heropend. Op bekwame wijze
heeft de architect J. Schipper jr. in de gevel langs
het Spui een rij winkelramen geopend. Deze maken
de indruk alsof zij er altijd geweest zijn. De in 1894
door Berlage naar het Spui verlegde ingang door een
poortje in „Hollandsche renaissancestijl" is daardoor
vervallen. De ingang is teruggebracht naar zijn oor
spronkelijke plaats in het midden van de Rokingevel.
De zwaar verzakte linkerhelft van deze gevel is op
gevijzeld, en tevens is daarbij een verminking uit
1894 ongedaan gemaakt, toen de drie ramen waren
samengetrokken. Nu het geheel weer fris in de verf
staat in twee tinten gebroken wit, komen de architec
tonische kwaliteiten van Leliman's werk opnieuw tot
hun recht, en deze blijken niet alleen kenmerkend te
zijn voor de tijd, maar ook op zichzelf verdienstelijk.
Toch heeft de gevel nog iets kaals. Dat komt door
het ontbreken van de vier beelden, wat aantoont hoe
zorgvuldig afgewogen de opbouw is van de horizon
tale en verticale elementen. De vier beelden geven de
oprijzende pilasters hun bekroning, maar ook hun
betekenis. Dat viel vóór de restauratie niemand op
in de haveloze gevel, die een ondefineerbare grauwe
kleur had gekregen door het vuil tussen de afblad
derende verflagen. Maar nu de plastiek van de gevel
weer duidelijk spreekt, blijken de beelden daarvan een
onmisbaar onderdeel te vormen.
Een eigenaardigheid van deze midden-19de-eeuwse
architectuur is de onverschilligheid voor het eigen
karakter der bouwmaterialen. In complete tegenstel
ling tot de opvattingen die door Berlage weer ingang
hebben gevonden, dat baksteen, natuursteen, hout en
ook ijzer toegepast, moeten worden op een wijze die
de verschillende constructieve eigenschappen van de
materialen accentueert, en dat hierin een typisch
architectonische schoonheid is gelegen, waren de
materialen voor Leliman en zijn tijdgenoten alleen
ongevormde stof. Zij construeerden degelijk beter
„De beeldhouwkunst" met hieronder een detail waaruit
blijkt hoe de gebarsten en vergane stukken hout ten opzichte
van elkaar zijn verschoven
113
