HET UITBREIDINGSPLAN VAN OISTERWIJK
HEEMSCHUT 87
Geschiedenis. Oisterwijk is een stad, geen dorp. Dat zou men zoo niet zeggen wanneer men
de zomervacantie doorbrengt in Bosch en Ven of in de Zwaan aan de aloude langgerekte
pleinstraat de Lind genaamd. En Oisterwijk boogt op oude brieven. Want reeds in 't jaar
1230 werden aan de Vrijheid van Oisterwijk stadsrechten geschonken, overeenkomende
privilegiën als 's Hertogenbosch reeds tevoren ontving. Dat was dus een hooge onderscheiding,
waardoor Oisterwijk zich Burgum kon noemen, denkelijk vernoemd naar d'e Borg of Burg die
te Oisterwijk was doch waarvan niet alleen niets over is, doch .waarvan zelfs de plek niet
met nauwkeurigheid valt aan te wijzen. In 1930 werd op grond van voormeld privilegie het
700-jarig „bestaan" feestelijk herdacht.2) Tot de Vrijheid van Oisterwijk behoorden niet
minder dan 26 dorpen, waarbij verschillende die thans tot steden zijn uitgegroeid: Tilburg,
Boxtel, Waalwijk.3) Velerlei rampen van oorlog en brand deden Oisterwijk niet tot een
echte stad groeien. Het heette later slechts de Vrijheid, waarbij zelfs de naam op den
athtergrond geraakte. Vestingwerken heeft Oistërwijk denkelijk niet gehad. Dat is wel jammer
want de kleine stads-verdedigingswerken van Brabant zijn als vestingbouwkundige voort
brengselen heel bijzonder en vrijwel vernietigd. Men denke aan het oude Oss. Daar was
eens een heel merkwaardig vestingstelsel, bestaande uit lange rechte grachten met daarbinnen
hier en daar een hoog-huis. Men kent dit alleen uit oude afbeeldingen en uit geringe over
blijfselen dier versterkte woonhuizen.4) De plattegrond van Oisterwijk duidt er niet op dat
er iets van dien aard geweest is. Het stadsrecht zal dus niet zoodanige gevolgen gehad
hebben dat de nederzetting verdedigbaar gemaakt werd.
Oude monumenten. Een van de aantrekkelijkheden van Oisterwijk is het marktplein dat zich
langgerekt Oost-West uitstrekt, aan den Oostkant een ruim plein vormend, aan den
Westkant zich vernauwend tot een breede straat. In het middengedeelte is een alleraardigst
berceau van lindeboomen, het O.L.V.laantje dat oudtijds leidde naar de O.L.V.Kapel, de
Kapel van O.L.Vrouw ter Lind. Het kapelletje is verdwenen doch het overoude Madonna
beeldje is bewaard gebleven in de R.-K. kerk. Ook de Linde is er nog. Hoe oud die wel is
weet niemand, doch reeds in de 13e eeuw was de boom bekend wegens zijn geweldigen
kroonomvang. Nu rust de lage kroon op ijzeren steunen en vormt met den hollen, knoestigen
stam een overdekte gewijde plek van historie.
Op de plek van het kapelletje kwam in den Franschen tijd een nieuw- gebouw, de Hoofd
wacht, een bouwwerk van eenvoudige waardigheid. Dit gebouw werd in den Napoleontischen
tijd, bij de stichting der Gemeenten, het Gemeentehuis. Het laantje wijzigde daardoor den
naam tot Trouwlaantje, want de trouwlustigen liepen door dit laantje als onder een eeregalerij
recht op de deur van 't Raadhuis aan. Doch dit Rechthuis werd afgebroken om vervangen
te worden in 1899 door een nieuw Raadhuis, een monsterleelijk ding, dat bovendien den
ingang niet heeft in de as van 't oude laantje, waardoor beider beteekenis is verzwakt. De
aandacht wordt ten goede afgeleid door den prachtigen eik, den Vrijheidsboom, in 1795
daar geplant. Als contraprestatie staat achter 't Raadhuis en de duizendjarige linde een jonge
frissche boom, een eik geplant in 1898, de Wilhelminaboom.
De lindeboom is het straatmeubel van Oisterwijk. Rond de Lind, hier en daar in dubbele
rijen, in de straten nu eens als monumentale boom, dan als geschoren zonnescherm.
Oude bouwwerken zijn in Oisterwijk schaars. De oude kerk met toren werd in 1897
afgebroken om plaats te maken, voor een groote kerk in Neo-gothiek, van monumentale
