HEEMSCHUT
39
Wil men in een samenvattende formule trachten deze vele organisaties en al dit streven
van die propaganda uit te drukken, dan zou die ongeveer als volgt luiden: het geldt hier
toe te zien, dat de moderne ontwikkeling in zoover zij het landschap en de bebouwing
raakt, een zóódanig karakter krijgt, zóódanige vormen vindt die de waarden die ons land
bezit aan natuurschoonheid en op historisch en kunstgebied niet bederven, vandaliseeren of
doen ontaarden. Of in één slagzin: „Schat uw heem!". Schut uw heem! dat was niet
alleen het weigevonden motto van de tentoonstelling, dat is ook het leidende woord van de
heele Hollandsche Heemschutbeweging. De macht van het woord over de gedachte is ge
weldig groot het zou niet overbodig zijn geweest als ook de Zweedsche heemschutbeweging
het een of ander suggestief devies had gehad, geschikt als propaganda, niet het minst als
een strijdleus bij een internationale samenkomst.
Wat betreft de tegenstellingen tusschen de Hollandsche en Zweedsche Heemschutbeweging
nog dit; Wat wij in engeren zin de Zweedsche heemschutbeweging en haar instellingen
noemen in den vorm van openluchtmuseum, antieke hoeven en derg. werd, dit moet erkend
worden, een verrassing en in zekeren zin een teleurstelling. Tevoren had men wel gedacht
dat juist deze afdeeling levendige waardeering zou hebben, juist daarom, omdat wij in dit
opzicht iets tamelijk unieks te bieden hadden, iets dat wat omvang en intensiteit betreft zijn
gelijke buiten de Zweedsche grenzen niet heeft, iets waar wij zelf en met alle recht
trotsch op zijn. In dit opzicht was de belangstelling, al was zij zeker welwillend! toch
eenigszins lauw en niet begrijpend. In het kort gezegdmen begreep de bedoeling van de
zaak niet. En daar ik zelf de gelegenheid had om een inzicht te krijgen in de Hollandsche
Heemschutbeweging, die ik hierboven in 't kort weergaf, begreep ik ook waarom men niet
begreep. Het komt vast hierdoor, dat de Hollanders en de Zweden, waar het het begrip
heemschut betreft, elkander den rug toekeeren en hunne belangstelling op verschillende
punten is gericht. De Zweedsche Heemschutbeweging is zoo goed als uitsluitend terugblikkend,
de Hollandsche is georiënteerd naar het tegenwoordige en ziet naar de toekomst.
Om de oorzaak van dit verschil goed te bevatten zijn er twee punten die men in 't bizonder
in 't oog moet houden, n.1. een overmaat van welbewaarde milieus uit oude tijden in Holland,
en verhoudingsgewijs geringe resten van oorspronkelijke natuur in dat land. „Het levende
verleden" speelt daar een heel andere, quantitatief een veel meer omvattende rol dan bij ons.
En terwijl Zweden, alles bijeengenomen, een land is van geweldige natuurgebieden met hier
en daar groote of minder groote landstreken ertusschen die men als cultuurlandschap kan
beschouwen, is Holland één enkel cultuurlandschap met hiér en daar een uitgespaard, wat
omvang betreft, gering natuurreservaat. De liefde tot de natuur, de duinen, heiden, bosschen
en andere nog ongeschonden landschappen beschermt men nu met een bijna roerende
piëteit en de overvloed van cultuurhistorische merkwaardige gebouwen en overblijfsels
daarvan, die het aanleggen van heemschutmusea in Zweedschen trant tot iets overbodigs
maken, heeft aan de Hollandsche heemschut deze richting gegevenSchut uw Heem
Ziedaar wat wij bedoelen met heemschut, zeggen de Hollanders. En zonder daarmede in
het minst de waarde van onze Zweedsche instellingen en werkmethoden te verkleinen
moet ik bekennen dat wat zij te toonen hadden, imponeerend, belangwekkend en in vele
gevallen navolgenswaardig was. Maar meer waard dan alle prijzenswaardige instellingen van
de Heemschutorganisaties vond ik toch tenslotte het gevoel van verantwoordelijkheid van
velen tegenover het verleden en de toekomst beide, de duidelijk uitgesproken wil van het
Nederlandsche volk om het rijke erfdeel van de geslachtèn die hun voorgingen te bewaren
en te behouden en eveneens aan de geslachten die komen het onschatbare erfdeel van een
schoon en welbewaard vaderland na te laten. Een zoodanig vaderland, waar op grond van
het verleden, het' nieuwe groeikracht in waardige en aantrekkelijke vormen vindt, wat een
onschatbare erfenis is voor het komende geslacht, meer dan hoeveel oude hoeven ook. Een
tehuis, geen heemschutmuseum, dat is waarvan de Hollandsche heemschutbeweging uitgaat.
En er is iets in dien gedachtengang, waarvan het geen kwaad zou kunnen indien wij dat bij
ons in Zweden ook zoo begrepen.
