van De Poll gaat door. In het traject Marsstraat- 't Schol,
dat noordwaarts aansluit aan de Bomendijk, wordt de
weinige aanwezige bebouwing aan de dijk gespaard,
evenals een prachtige eik waarvoor speciaal een dam-
wand in de dijk is gepland. De fraaie bossages in de
buitenbocht verdwijnen jammer genoeg.
In het Polderdistrict Betuwe (Rijn, Pannerdens Kanaal,
Noordoever Waal) ligt het fraaie dijkvak Doomenburg-
Huissen (Pannerdens Kanaal). De bevlogen en
deskundige inbreng van de bewonersgroep in de
adviesgroep was opvallend. Doordat zorgvuldig is
nagedacht over de ingrepen met betrekking tot de
bebouwing behoeft slechts één huis te worden gesloopt.
Buitendijks zal op verschillende plaatsen natuur
ontwikkeling plaatsvinden. Voor het lange dijkvak
Driel-Kesteren (Rijn), met zijn haast buitenlandse uit
zichten vanaf de hoge stuwwal aan de overkant (noord
zijde), is de startnotitie zojuist ingediend bij de provincie.
De planvorming is hier nog niet zo ver. In 1994 zijn
hier op veel plaatsen steunbermen aangelegd.
Alle Deltawet-dijkvakken van de Waaldijken in het
Polderschap Groot Maas en Waal zijn gereed. Diverse
dijkvakken zijn feestelijk geopend met de onthulling van
kunstwerken. Het interessantste dijkvak is Zaltbommel-
Centrum. Zelden is in de geschiedenis van de rivier
dijkverzwaring zoveel uit de kast gehaald als in deze
historische stad. Maar hier vonden het polderschap en
de Grontmij., dan ook een zeer deskundige Historische
Kring Zaltbommel en een strijdbare bewonersvereniging
tegenover zich. Uniek en hopelijk richtinggevend is de
door de adviesgroep bevochten Flexibele Waterkering
van 50 cm langs de Waalkade en aan het Waalplein. Een
kering als deze wordt alleen opgezet ten tijde van
extreem hoog water, zodat het beeld van het stadsfront
slechts een enkele keer verstoord zal zijn. Een door
braak in het denken over hoofdwaterkeringen in
Nederland. De adviesgroep zag ook graag dit soort
keringen bij de Veerweg en de Molenwal, maar daar
heeft het waterschap besloten toch een vaste keermuur
te zetten. Alleen bij de Kastanjewal wordt de kering
in grond uitgevoerd, voor de rest worden vaste en
flexibele keermuren gebouwd. Veel aandacht wordt
ook besteed aan promenades en wandelpaden langs de
keringen om het voor Zaltbommel zo karakteristiek
naar de rivier gerichte waterfront te behouden.
Overal langs de Maasdijken hebben de boeren
bezwaren tegen de aanleg van de onderhoudsstroken,
die te veel van hun land afsnoepen. Bovendien wordt
deze strook eigendom van het waterschap en krijgen
zij hooguit een gebruikscontract. Het aardige plaatsje
Appeltern in het moeilijke dijkvak West Maas en
Waal-oost (Appeltern-Maasbommel) wordt volledig
gespaard. Er is nog geen oplossing voor de recreatieve
belangen die hier op het spel staan. In het dijkvak West
Maas en Waal-west (Maasbommel-Dreumel) neemt
het toeristisch geweld wat af en valt er nog wat te
verdedigen. De linden langs de dijk in Maasbommel
worden in elk geval door damwanden gespaard. De
Afgedamde Maas is het laatste kostbare stukje rivier
landschap dat onaangetast zal blijven. Er komt een keer
sluis bij Heusden. De moeilijkheden met de verminderde
waterberging die hiervan het gevolg zou zijn, worden
ondervangen door het graven van twee nevengeulen
in de uiterwaarden langs de Bergse Maas. Later
kunnen we aan de hand van dit stukje rivierlandschap
zien hoe mooi het hele rivierengebied ooit is geweest.
In de Tieler en Culemborger waarden zijn alle dijk
vakken langs de noordoever van de Waal tussen Nijmegen
en Vuren in uitvoering of gereed. De dijkvakken zijn
gruwelijk om aan te zien. Hier is echt sprake van een
definitieve verwoesting van het eens zo mooie
Waallandschap. Wel zou zonder de felle protesten van
de verzamelde actiegroepen de schade nog groter zijn
geweest. Vóór 1989 was er echter al veel verdwenen.
Vooral hier wordt het gemis aan het prachtige geboomte
pijnlijk zichtbaar. Een 'kunstige' rij van houten palen
bij Opijnen en lelijke lichtmasten bij het beschermde
dorpsgezicht Neerijnen verhogen de ellende. Bij het
dijkvak Lekdijk Beusichem-Culemborg is thans een
beslissing over het fort Everdingen genomen. Er wordt
een damwandconstructie in de buitenomwaUing gemaakt.
Helaas moeten de bomen, die het fort zo'n romantisch
aanzien gaven, verdwijnen. Op diverse plaatsen komt
er natuurontwikkeling in de uiterwaarden.
Stichting Bouwen aan de Dijk
Initiatiefnemer tot de oprichting van genoemde
stichting is de burgemeester van Neerijnen. De
stichting stelt zich ten doel 'activiteiten en initiatieven,
die te maken hebben met het bouwen in het rivieren
landschap te coördineren en te stimuleren. De dijk
- na de dijkverbetering - wordt opgevat als een nieuwe
opgave voor landschappelijke, architectonische en
stedenbouwkundige ontwikkelingen'. Heemschut
heeft kritisch gereageerd. Wij vragen nadrukkelijk
aandacht voor de cultuurhistorische context, die als
uitgangspunt genomen dient te worden voor nieuwe
ontwikkelingen. Het moet niet zo zijn dat grote advies
bureaus bij de dijkverzwaring, zoals Grontmij., Heidemij.
e.a. (die de stichting financieren), hun teruglopende
verdiensten bij beëindiging van de werkzaamheden aan
de dijken compenseren door gemeenten te adviseren
bij dorpsuitbreidingen aan de rivier.
Bergh, Kemnade
Ruim een jaar geleden op 23 januari 1997 organiseerde
de 'Actiegroep Behoud Waalse Water/Kemnade' een
informatie-avond voor eenieder die zich bij regionale
ontwikkelingen betrokken voelde. Onderwerp: de
planning van een bedrijventerrein midden in het
beschermde natuurgebied Waalse Water met daarin
gelegen de havezathe Kemnade. Velen waren aanwezig,
ook Heemschut met een diapresentatie over de cultuur
historische achtergrond van dit schitterende gebied.
De actiegroep kon tevreden zijn, want de aanwezige
19
