In de achttiende eeuw werd het onmogelijk om in Indië zon
der protectie vooruit te komen. Zoals reeds werd vermeld,
lag de wortel van het kwaad in het monopolistische systeem
der Compagnie. De stem van degenen, die de particulieren een
aandeel in de handel wilden geven, vond bij het bekrompen
Opperbestuur in Nederland geen gehoor. Toch zou dit de
enige methode zijn geweest om de Hollandse nederzettingen
in Indië, die de Compagnie als een noodzakelijkheid voor haar
handel in het leven had geroepen, een deugdelijke basis te
geven. Wat niet openlijk kon geschieden, gebeurde heimelijk
en zo gingen de sluikhandel en de corruptie welig tieren. De
Compagnie's dienaren gaven zelf het voorbeeld en beconcur
reerden daarmede de vrije burgers, die toch wel het meest
aanspraak op de vrije handel hadden kunnen maken. Wan
neer men let op de lage salarissen, welke de Compagnie toe
kende, dan zijn de genoemde misbruiken niet te verwonderen.
Het is begrijpelijk, dat de Compagnie's dienaren, die in Perzië,
Voor-Indië, Siam en China met de rijkdom en praal van
Oosterse hoven hadden kennis gemaakt en die zelf op hun
beurt weer tegenover vorsten en potentaten hun prestige
moesten handhaven, zich wenden aan het voeren van een
staat, welke de draagkracht van hun salaris te boven ging,
zodat zij wel tot ongeoorloofde neven-inkomsten hun toevlucht
moesten nemen. Eigenlijk was het leven te Batavia niet zo
duur, maar de maatschappelijke eisen werden te hoog opge
voerd.
Valentijn schreef, dat men te Batavia met 3000 gulden per
jaar „niet veel figuuren maken kon". Het behoeft dan ook niet
te verbazen, dat de Kerkeraad in 1777 zegt, dat een predikant
of diens vrouw handel moeten drijven om rond te komen. In
1749 werd de formatie der Batavia'se predikanten vastgesteld
op 5 bij de Hollandse, 4 bij de Portugese en 3 bij de Maleise
gemeente. Het peil, waarop zij stonden, was in 't algemeen
niet hoog. De kerkdienst leek door de holle rethoriek soms op
een toneelvoorstelling. De krankenbezoekers waren nog minder
waard.
Met het onderwijs wilde het niet vlotten: De Compagnie's
scholen waren zeer gemengd en primitief. De salariëring en
6
81
