Een treffend voorbeeld van het laatste toont ons afb. 4 van
drie huisjes aan de gedempte Spinhuisgracht, die reeds in 1929
in een ellendige toestand verkeerden: Het meest rechtse had
(vermoedelijk omstreeks 1920) op een foto in het platenalbum
van het gedenkboek „Oud-Batavia", bewerkt door Dr. de
Haan nog het oorspronkelijke dakoverstek. Op onze afb. 4
is dit reeds geheel verdwenen en vervangen door het af
schuwelijke gegalvaniseerde dakijzer, dat tot in het diepst van
het binnenland van Indonesië doordrong. De houten beschieting
van de uitsteker van het middelste huis ontbreekt: het gaat
dezelfde weg op als die van het rechtse huis. De ingeslagen
ruitjes bieden gelegenheid tot in en uitvliegen van vleermuizen
en vogels. Deze huisjes dienen blijkbaar tot guano-kwekerij.
Het vinden van een passende bestemming is een eerste voor
waarde voor het behoud van een cultuur-monument. Zij, die
met restauratie's en met Heemschut-werk te maken hebben,
weten hoe moeilijk in Nederland al de vervulling van die
voorwaarde is. In Hoofdstuk IV heeft men kunnen lezen, hoe
de Compagnie's huizen in Oud-Batavia voor bewoning in
discrediet kwamen.
Teneinde nog iets te redden zal men dus zijn toevlucht tot
andere bestemmingen moeten nemen. Dit behoeft geen bezwaar
te zijn, mits de aanpassing aan de nieuwe bestemming op
kunstzinnige en deskundige wijze geschiedt. Dit was echter
lang niet altijd het geval: vele oude Compagnie's huizen wer
den van binnen volkomen uitgebroken, om te dienen als werk
plaatsen of pakhuizen. Ook werden zij inwendig door
verbouwing tot kantoren onherstelbaar verminkt. Daarmede
was dan ook hun lot bezegeld. Een goed voorbeeld werd ge
geven door de Borneo Compagnie, toen die Firma de
zogenaamde Toko Merah aan de Kali-besar west (op onze
fig. 14 de huizen B en C) restaureerde, om deze tot haar kan
toren in te richten. De vraag rijst echter of het toen wel juist
was de gevels als schoon metselwerk te behandelen (zie afb. 9),
hoewel de natuurlijke kleur van de baksteen het mooi doet.
Er dient nog op gewezen te worden, hoe door onoordeelkun
dige bepalingen de functie in het stadsbeeld der nog aan Kali-
besar behouden gebleven voorname Compagnie's huizen sterk
151
