een langgestrekt ovaalvormig gebied van 185 H.A.
omsloot, tot aan het einde van de 16e eeuw had vol
daan, omgaf de inmiddels van rivierstad tot zeestad
uitgegroeide haven zich omstreeks 1590 met een
eersten, nieuwen en veel ruimeren verdedigingsgor
del. Deze, naar de eischen des tijds gebastionneerde
omwalling, ter plaatse van de Heerengracht, welke
de oppervlakte ongeveer verdubbelde, gaf aan de
stad haar typischen, halvemaanvormigen omtrek.
Reeds zeer spoedig echter bleek ook deze, hoewel
alleszins ruim opgevatte uitleg onvoldoende voor de
zich snel uitbreidende, in macht toenemende koop
stad. Tusschen de jaren 16x0 en 1658 kwam nu de
grootsche, concentrische uitleg met de wereldbe
roemde grachtengordels en loodrecht hierop staande
radiaalstraten tot stand, volgens het geniale plan
van de „stadstimmerman" Staets. Deze tweede
royale uitleg beteekende wederom een verdubbeling
en bracht het om veste stadsgebied op 725H.A.; een
oppervlakte welke tot in de tweede helft van de 19e
eeuw voldoende zou blijken.
Ad d. Hiertoe behooren o.a. Dordrecht, Rotterdam
en Enkhuizen. De snelle opkomst van Enkhuizen
(Afb. 2',) als visschers- en zeehandelsstad in de 16e
en 17e eeuw, maakte een successievelijke haven- en
stadsuitbreiding van deze na Amsterdam belang
rijkste Zuiderzeestad noodzakelijk.
Met de 18e eeuw zette in ons land een tijdperk van
verzadiging en stilstand in. De grootste bloei was
voorbij, nieuwe uitbreidingen kwamen in verband
hiermede nauwelijks meer aan de orde, niet het
minst door de zeer ruime wijze, waarop de meeste
17e eeuwsche uitleggingen waren opgevat. Na 1750
trad bovendien een economische terugslag in, welke
eerst de nijverheid, daarna ook den handel trof en
tengevolge waarvan in de meeste Hollandsche steden
talrijke woningen kwamen leeg te staan.
66
