Het derde plan tenslotte wordt gevormd door de
ver boven alles der vorige plans omhoogstrevende
toren of torens, verder het machtige middenschip
van de hoofdkerk of kathedraal, het stadhuis, het
waaggebouw en dergelijke, welke het silhouet van
de geheele stad beheerschen. Deze openbare gebou
wen zijn veelal min of meer centraal gegroepeerd
rondom of nabij de markt, welk plein het maat
schappelijk centrum, tevens het economisch hart
van de stad vertegenwoordigt. Deze economische
functie komt architectonisch, vooral in sommige
Zuid-Nederlandsche steden, thans nog in stralende
pracht tot uitdrukking in de bebouwing met gilde-
huizen, zooals bijv. te Brussel en Antwerpen, of een
machtig beursgebouw, zooals bijv. de lakenhal te
Brugge.
Dat wereldlijke centrum viel in Noord-Nederland
veelal samen met het geestelijk centrum, gevormd
door de hoofdkerk met het daarbij behoorende
plein (en kerkhof), zooals bijv. te Delft, Haarlem
en Zwolle. Waar dit niet het geval was, verrees
de hoofdkerk toch meestal vlak achter de markt-
ombouwing, het marktbeeld volkomen beheerschend
('s-Hertogenbosch, Gouda).
In de middeleeuwsche stad valt derhalve een even
duidelijke als schoone climax waar te nemen, in
visueelen zoowel als in ideëelen zin; van de ommu
ring over de burgerbebouwing naar de kerk of
kathedraal; van de strategie via het economische
en maatschappelijke leven naar de religie.
Tenslotte dringt zich nog de vraag op, hoe de reeds
eerder gesignaleerde, oogenschijnlijke tegenstelling
tusschen de schilderachtigheid en de streng uitge
voerde orde en regelmaat, zooals deze uit de ver
schillende typen van plattegronden blijkt, in één en
dezelfde stijlperiode valt te rijmen.
Talrijk zijn de schrijvers van naam, die zich hier
over het hoofd hebben gebroken en tot diametraal
30
