ten achter bij de oude steenen. De oorzaak
daarvan moet gezocht worden in de snellere
productie, waarbij de menging der klei, de
wijze van stoken en de soort brandstof een
rol spelen.
Ook van het voegwerk valt nog iets mede te
deelen. De alleroudste muren werden in het
geheel niet gevoegd; als ze waren gemetseld,
waren ze gereed. Bij latere werkwijze wer
den de voegen in de metselmortel volgestre-
ken, soms met een kras erin op het midden,
dagvoeg genaamd. Daarna werd het ge
woonte afzonderlijk te voegen, keurig netjes,
geheeten geknipt voegwerk. Vooral aan
laat achttiende eeuwsche gevels kan men
daarvan genieten. Moet aan zulk een gevel
een stukje hersteld of bijgewerkt worden,
dan zijn er slechts weinig voegers die dit
kunnen. Want voegen is in Amsterdam een
afzonderlijk ambacht geworden. Dat mag de
metselaar niet doen!
Dan moeten we ook nog iets vertellen van
het metselverband. De Nederlander vindt
dat zoo gewoon en kijkt er nauwelijks naar.
Maar de buitenlander staat er voor stil, want
nergens is zulk net metselwerk te zien als in
de Hollandsche steden. De steenen liggen in
kruisvormige figuurtjes gestapeld. Dat heet
kruisverband. De eene laag bestaat geheel
15
